Người Mày có những tập quán sinh hoạt văn hóa riêng, trong đó có tục chữa bệnh bằng cách thổi phù phép. Tục chữa bệnh bằng cách thổi phù phép được truyền lại từ đời này sang đời khác. Lễ vật gồm 2 chai rượu, 1 con gà luộc, một bát xôi, 2 đôi nến đăng bằng sáp ong, 2 đọt lá chè xanh, 1 bát gạo. Hiện vật dùng để cúng gồm có 2 ống kịt trống mái một dài, một ngắn, được làm từ ống tre nứa lồ ô (pơ tế) lấy từ rừng về và phải chọn ống đã già, to đều. Sau đó cưa làm hai đoạn: dài 80-90cm và 60-70 cm. Một đầu của ống vót vát nhọn hình chữ V dài 10cm. Gọt đẽo xong, dùng sợi mây chẻ nhỏ nối buộc hai ống lại với nhau bằng hai đoạn trên và dưới. Sau đó lấy một hòn đá ở suối có mặt dẹt bằng để làm thủ tục khi cúng. Thầy cúng vừa hát khấn, vừa nói, vừa cà hai ống tre trên hòn đá. Âm thanh phát ra giống như tiếng đàn nhị kết hợp với lời khấn làm cảnh tượng thêm phần linh thiêng.

Trên đầu thầy cúng đội vòng lá kết tròn biểu trưng cho thiên nhiên, trời đất. Trong lễ thổi cúng chữa bệnh do ma dại phải có thêm một bát cơm, một con gà, một chai rượu và phải đặt ngoài trời xa bản 100m. Lễ cúng xong, những vật hiến tế không được đưa về nhà. Lời cúng của thầy gồm cầu khấn giang sơn, thần linh, giàng (trời) về phù hộ, bắt con ma gây ra đau ốm cho người Mày. Có thể làm thêm ít bánh cặp, bánh tro, để vứt cho trẻ con nhặt.

Thầy cúng đọc tên người bị bệnh bằng tiếng của tộc người Mày. Khi làm lễ còn chuẩn bị một bát nước, sau đó tùy từng loại bệnh mà người thổi có thể lấy các loại lá chữa bệnh đã chuẩn bị sẵn, ngậm vào miệng nhai, thêm ngụm nước và phun lên người bệnh sau khi đã đọc niệm chú. Đối với một số loại bệnh có thể ngậm rượu, nhai lá hơ qua lửa nến vừa xoa vừa phun vào người đối diện đến chữa bệnh. Với bệnh đau mắt đỏ, thầy cúng chuẩn bị bát nước, bỏ vào trái ớt chín xé nhỏ, ngậm vào miệng sau khi khấn và phun vào người bệnh, sau đó là lời niệm chú.

Theo già làng Hồ Cui thì một số bệnh thông thường sẽ khỏi sau vài lần thổi kết hợp với đắp lá cây thuốc lấy ở rừng về, còn gia đình có người ốm nặng, đồng bào đưa người bệnh đến bệnh viện chữa trị. Thuật thổi phù chú là một trong những phép thuật chữa bệnh của người Mày còn được duy trì và mang đậm bản sắc văn hóa dân tộc.

Hoàng Văn Thắng
Phó Trưởng ban Dân tộc tỉnh
(Tạp chí Dân tộc số 168, tháng 12/2014)
[NNL: DH]